رشته کارشناسی پیوسته اتاق عمل شاخه ای از علوم پزشکی است که طی این دوره، دانشجویان با اصول جدید اتاق عمل و تکنولوژی‌های نوین جراحی در جراحی‌های تخصصی و فوق تخصصی آشنا شده و مراقبت و کمک به اداره بیمار را قبل و حین و بعد عمل می‌آموزند.

دانش‌آموختگان این رشته‌، عضوی از تیم بهداشتی درمانی خواهند بود که به عنوان بخشی از تیم جراحی برای کمک به اجرای یک عمل جراحی با نتایج مطلوب در بخش‌های اتاق عمل بیمارستان، بخش‌های مداخله تشخیصی درمانی و مراکز مراقبتی سیار ایفای نقش می‌نمایند.

در سراسر دنیا برنامه اتاق عمل به دو صورت ارائه می‌شود:

در حالت اول، دانش‌آموختگان رشته کارشناسی پرستاری) پس از کسب مدرک لیسانس( در یک دوره یک تا دو ساله برای ورود به اتاق عمل آموزش می‌بینند.

در مرحله دوم، دانشجویان در مقطع کاردانی آموزش‌های عمومی دوره اتاق عمل را می‌گذرانند و برای ایفای نقش به عنوان فرد سیار و اسکراب) دست شسته (آماده می شوند و سپس در صورت تمایل در یک دوره یک و نیم الی دو و نیم ساله برای ایفای نقش به عنوان کمک اول جراح آماده می‌شوند.

تاریخچه رشته

با نگاهی به انجمن پرستاران دانشگاه کارولینسکا مشخص می شود که پرستاران پس از طی دوره کارشناسی و اخذ پروانه کار به صورت RN۱ می‌توانند با گذراندن یک دوره دانشگاهی مصوب به مدت ۴۵ هفته (تقریباٌ یکسال) مدرک تحصیلی پرستار اتقا عمل دریافت نموده و به عنوان یک فرد با تجربه در اتاق عمل مشغول به کار گردند و یا در کالج پرستاری اتاق عمل استرالیا، پرستاران پس از دوره کارشناسی و اخذ پروانه کار بصورت RN می‌توانند طی یک دوره دانشگاهی مصوب با گذراندن ۲۷ موضوع درسی بصورت پرستار متخصص قبل و حین و بعد از عمل در نقش های پرستار بیهوشی، پرستار سیرکولر، پرستار تجهیزات، کمک جراح، پرستار ریکاوری و بعد از عمل و پرستار بررسی و شناخت و آموزش به بیمار قبل از عمل فعالیت کنند.

استانداردهای مراقبت از بیمار در انجمن پرستاران اطاق عمل آمریکا نیز نشان می‌دهد که دانشجویان دوره‌های تکنسین اتاق عمل می‌توانند تا دوره‌های تخصصی بالاتر ادامه تحصیل دهند، با ذکر این نکته که افراد هر گروه، شرح وظایف خاص خود را دارند و نقش افرادی که دوره تخصصی را طی کرده‌اند، با تکنسین اطاق عمل تفاوت دارد.

با نگاهی بر استاندارهای انجمن تکنولوژیست‌های جراحی نیز مشاهده می‌شود، که افراد شاغل در اتاق عمل دارای مدارک متفاوتی می‌باشند. به عنوان مثال، تکنولوژیست‌های جراحی برای ایفاء نقش اسکراب در سه سطح ۱، ۲ و ۳ آموزش می‌بینند. در سطح اول، فرد در عمل‌های عمومی وارد می‌شود. در سطح دوم، می‌تواند در عمل‌های تخصصی‌تر ایفاء نقش نماید و در سطح سوم فرد در حوزه مدیریت نیز وارد می‌گردد. مطابق استانداردهای این انجمن، کمک‌های اول جراحان نیز در سه سطح پایه، عمومی و تخصصی فعالیت می‌کنند که کمک اول جراح می‌تواند یک پزشک، یک پرستار دوره دیده اتاق عمل (پرستار با مدرک RN که دوره اتاق عمل را گذرانده) و یا یک تکنولوژیست جراحی که یک دوره آموزشی اضافه (۵/۱ تا ۵/۲ ساله) را گذرانده و دارای مجوز کار و مدرک برای ایفای نقش کمک اول جراح است، باشد. این انجمن که توسط دانشکده جراحان آمریکا، انجمن بیمارستان‌های آمریکا، انجمن پرستاران اتاق عمل پایه‌گذاری شده، نیز در پیشنهادات خود اعلام نموده که برای تکنسین‌های جراحی دوره‌های مقدماتی حداقل مدرک فوق دیپلم و برای دوره های پیشرفته و نیز کمک‌های اول جراح، کسب مدرک لیسانس ضرورت دارد.

رشته اتاق عمل در ایران به صورت کاردانی بین سال‌های ۱۳۶۶ تا ۱۳۸۰ در دانشکده‌های مختلف سطح کشور راه‌اندازی گردید. این رشته در دانشکده‌های پیراپزشکی و یا پرستاری به دانشجویان ارائه می‌گردد. در این دانشکده، گروه اتاق عمل متولی اداره دانشجویان در رشته کاردانی اتاق عمل می باشد. در کشور ایران تاکنون رشته‌ای مشابه رشته کارشناسی اتاق عمل وجود نداشته است و دانشجویان در دروه‌های کاردانی اتاق عمل شروع به تحصیل نموده و در صورت تمایل به ارتقاء علمی و عملی خود با شرکت در کنکور کارشناسی ناپیوسته به عنوان پرستار در اتاق عمل یا سایر بخش‌ها مشغول به کار می‌شوند.

نقش دانش آموختگان در نظام بهداشتی

دانش‌آموختگان می‌توانند در نقش‌های مراقبتی، ارتباطی، پژوهشی انجام وظیفه نمایند.

وظایف حرفه‌ای دانش‌آموختگان

اگرچه نقش مراقبتی فرد سیار، کمک اول و فرد اسکراب )دست شسته( با یکدیگر همپوشانی دارد و کاملا قابل تفکیک از یکدیگر نمی باشند، ولی به طور کلی می توان نقش‌های مراقبتی این افراد را به صورت زیر بیان نمود:

الف) وظایف حرفه‌ای به عنوان فرد سیار:

آماده نمودن اتاق عمل، انتقال بیمار به اتاق عمل، کمک به پوزیشن دادن) وضعیت دادن به بیمار(، پرپ بیمار) ضدعفونی نمودن محل عمل)، فراهم نمودن لوازم و تجهیزات اضافی لازم در طول انجام عمل جراحی و ارزیابی مداوم شرایط اتاق عمل و برآورده نمودن نیازهای تیم جراحی

ب) وظایف حرفه‌ای به عنوان کمک اول جراح:

فراهم نمودن دید مناسب جهت محل عمل برای جراح )با کمک رترکتورها، گازها و ساکشن)، همکاری در هموستاز (بندآوردن خونریزی(، پانسمان و سایر عملکردهایی که به جراح در انجام یک عمل صحیح همراه با نتایج مطلوب کمک می‌کند.

ج) وظایف حرفه‌ای به عنوان اسکراب:

به طور طبیعی تکنولوژیست اتاق عمل در یک وضعیت استریل در طول عمل جراحی عمل می‌کند، همچنین بسیاری از وظایف غیراستریل) وظایف فرد سیار) را در طی یک روز کاری انجام می‌دهد. فرد اسکراب )دست شسته) در سه مرحله مراقبت از بیمار با حداقل نظارت اعضای تیم جراحی فعالیت می‌کند. برخی از وظایف اسکراب (دست شسته) در هر مرحله از مدیریت بیمار عبارتند از:

قبل از عمل جراحی: آماده کردن اتاق عمل، جمع آوری تجهیزات و وسایل لازم، ایجاد و حفظ محیط استریل، بازکردن وسایل استریل، اسکراب شدن (دست شسته) و پوشیدن گان و دستکش استریل، سازماندهی محیط استریل مورد استفاده، شمارش موارد ضروری، کمک به تیم جراحی در طول وارد شدن به محیط استریل، آشکار ساختن محل عمل با شانهای استریل

در طول عمل: حفظ محیط استریل، دادن وسایل و تجهیزات به جراح و کمک جراح بر اساس نیاز آن‌ها، ارزیابی و پیش بینی نیازهای بیمار و جراح و فراهم نمودن موارد ضروری بر اساس نیاز، شمارش موارد ضروری، مراقبت از نمونه، کاربرد پانسمان

بعد از عمل: حفظ محیط استریل تا زمانی که بیمار انتقال داده شود، حذف وسایل و تجهیزات مصرف شده از اتاق عمل، مراقبت و نگهداری از وسایل و تجهیزاتی که مجدداً استفاده می شود، انتقال بیمار جراحی شده از اتاق عمل به اتاق بهبودی، آماده سازی اتاق عمل برای بیمار بعدی

شرایط و نحوه پذیرش دانشجو

پذیرش دانشجو از طریق آزمون سراسری و به صورت متمرکز خواهد بود.

رشته مشابه در خارج کشور

همانطور که در ابتدا اشاره گردید، در سراسر دنیا برنامه اتاق عمل به دو صورت ارائه می‌شود. برخی از مراکز دانشگاهی که در حالت اول، دوره‌هایی برای این رشته ارائه می دهند، عبارتند از :

Mohawk College of Applied Arts and Technology

George Brown College

Algonquin College

Community college of Allegheny County

Fanshawe College

و برخی از مراکز دانشگاهی که به صورت کاردانی دانشجو می پذیرند، عبارتند از :

Indiana County Technology Center Adult Education

University of Minnesota Crookston

Madisonville Community College

Southern Maine Community College

دانش‌آموختگان دوره‌های کاردانی که مدرک دانشگاهی آنان مورد قبول انجمن تکنولوژیست‌های اتاق عمل می‌باشد، می‌توانند در دوره‌های آموزشی ۵/۱ تا ۵/۲ ساله، مطابق برنامه این انجمن شرکت نمایند تا بتوانند موقعیت علمی و حرفه‌ای خود را در اتاق عمل ارتقاء بخشند (این انجمن از سال ۱۹۶۹ در حال فعالیت می‌باشد).